Demonetizasiya bir valyuta vahidinin qanuni ödəniş vasitəsi statusundan məhrum edilməsi kimi müəyyən edilə bilər. Bu, milli valyutanın dəyişməsi zamanı baş verir. Proses adətən pulun cari formasının dövriyyədən çıxarılmasını, yeni əskinas və sikkələrin dövriyyəyə buraxılmasını nəzərdə tutur. Valyuta demonetləşdirildikdən sonra o, artıq heç bir pul dəyərinə malik deyil və mal və ya xidmətlərə dəyişdirilə bilməz.
Demonetizasiya remonetizasiyanın əksidir, yəni qanuni ödəniş vasitəsi kimi valyutanın bərpası.
Demonetizasiya haqqında harada eşitmisiniz?
Demonetizasiya adi hal deyil. Dövriyyədə olan pul vahidinin çıxarılması ölkənin iqtisadiyyatına fəlakətli təsir göstərə biləcək kəskin müdaxilədir.
Demonetizasiyanın səbəbləri bunlardır:
Ölkələr arasında ticarəti asanlaşdırmaq
İnflyasiya ilə mübarizə aparmaq və iqtisadiyyatı sabitləşdirmək
Əskinasların saxtalaşdırılması kimi qanunsuzluğu məhdudlaşdırmaqla iqtisadi fəaliyyətin şəffaflığını artırmaq
Demonetizasiya haqqında nə bilmək lazımdır?
Son illərdə demonetizasiyanın bir neçə nümunəsi var:
Avropa İttifaqı (Aİ) daxilindəki ölkələr vahid bazarda sabitliyi və inkişafı təşviq etmək üçün 2002-ci ildə avronu qəbul etdilər. Bu addım Fransa frankı, İrlandiya funtu və İspan pesetası da daxil olmaqla 19 valyutanın demonetizasiyasına gətirib çıxardı.
Zimbabve dolları (ZWD) 2009-cu ildə inflyasiyanın zirvəsində 231.000.000%-ə çatan hiperinflyasiya illərindən sonra demonetizasiya edildi. Praktiki olaraq dəyərsiz olan Zimbabve dolları 2015-ci ildə dövriyyədən çıxarıldı. Zimbabve ölkənin zəifləyən iqtisadiyyatını sabitləşdirmək üçün xarici valyutaları – ABŞ dolları (USD), Botsvana Pula (BWP) və Cənubi Afrika Randını (ZAR) leqallaşdırdı. 2019-cu ilin iyun ayında Zimbabvenin Ehtiyat Bankı yeni Zimbabve dollarını, RTGS dollarını dövriyyəyə buraxdı. Xarici valyutanın istifadəsinə yenidən icazə verilən 2020-ci ilin martına qədər bu, ölkənin yeganə rəsmi valyutası idi.
2016-cı ildə Hindistan hökuməti bütün ₹500 və ₹1,000 (Hindistan Rupisi) əskinaslarının demonetizasiyasını elan etdi. Mübahisəli qərar “korrupsiya və qeyri-qanuni nağd pul saxlama ilə mübarizə” üçün qəbul edildi. O, faktiki olaraq ölkə pul vahidinin 85%-ni dövriyyədən çıxardı. Vətəndaşlara köhnə əskinaslarını yeniləri ilə dəyişmək üçün bir neçə həftə vaxt verilib. Yeni əskinasların çatışmazlığı bütün ölkədə bankomatların kütləvi şəkildə bağlanmasına səbəb olub. Hərəkət çox tənqid olundu və analitiklər Hindistanın ümumi daxili məhsulunda (ÜDM) 1,5% azalma ilə nəticələndiyini təxmin etdilər.
